بخش‌ها:

سید علی خان مدنی شیرازی رحمه‌الله

زندگینامه ی سید علی خان مدنی شیرازی

 

محققین اسلامی

 

نسب
سید علی‌خان بن احمد بن معصوم بن احمد بن ابراهیم بن سلام‌الله بن عمادالدین مسعود بن صدرالدین محمد بن غیاث‌الدین منصور اول بن صدرالدین محمد بن ابراهیم بن صدرالدین محمد بن اسحاق بن علی بن عریشاه بن امیران بن ... بن محمد بن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب عليهم‌السلام .

ولادت
در روز جمعه 15 جمادی الاول 1052 هـ.ق در مدینةالنبی پا به عرصۀ وجودی نهاد. چنان‌که گذشت، نسب ایشان به حضرت زین العابدین، سید الساجدین امام علی بن الحسین عليهما‌السلام می رسد. در شیفتگی این عالم بزرگ به جد کبیرش همین بس که برخی تنها نام او را به واسطۀ شرحی که بر صحیفه سجادیه نگاشته می‌شناسند.

خانواده
پدر او، خود از ادیبان و اندیشمندان عصر بوده و در نوجوانیِ سید علی‌خان، به دعوت فرمانروای آن هنگام هند به آن سرزمین کوچ کرد. مادرش نیز از فرزندان حاج شیخ محمد بن احمد منوفی، از عالمان بزرگ عهد خویش بوده است.

تحصیلات
سید علی‌خان نوجوانی بیش نبود که مورد عنایت دائی‌اش، مرحوم قاضی عبدالجواد منوفی (امام جماعت شافعیان در مسجد الحرام) واقع می‌شد و مورد حمایت او قرار می‌گرفت. در ایام اقامت در حجاز، تحصیل دروس مقدماتی را آغاز کرد و نخست نیز از محضر پدرش بهره می‌برد. در مکه، علوم معقول را نزد شمس‌الدین گیلانی شاگردی کر و در همان سال‌ها بود که به امر پدر، عازم سرزمین هند شد.
این سفر نزدیک دو سال به طول انجامید تا سرانجام در اواخر ربیع‌الأول 1068 به حیدرآباد رسید. با وجود اشتغالات گستردۀ پدرش در آن هنگام، به دانش‌اندوزی فرزند اهتمام و توجه ویژه داشت.
حدیث، فقه و حساب را نزد بزرگان هند چون شیخ محمد بن علی حشری عاملی، شیخ جعفر بن کمال‌الدین شیعی بحرانی و... فراگرفت و با اساتید خود، مأنوس شد.

فراز و فرودهای سیاسی
با مرگ سلطان عبدالله قطب شاه و روی کار آمدن داماد او، اوضاع به کلی دگرگون شد. تاناشاه برخی از رجل آن هنگام را رقیب خود می‌دانست که سید علی‌خان و پدرش از آن جمله بودند. از همین رو بر آنان سخت گرفت و مانع فعالیت‌های علمی شد. سید خود در سلافة العصر به بارش حوادث و ناکامی‌ها اشاره داشته است. تاناشاه سید نظام‌الدین را حصر کرد و او پس از چندی وفات یافت. پس از آن به دستگیری فرزند فرمان داد و به هیچ‌کس اجازۀ ملاقات با او را نداد. سید مدتی از دست مأموران فراری بود تا به برهانپور پناه برد و مورد توجه و احترام سلطان محمد قرار گرفت. پس از چندی والی نواحی لاهور گشت و رئیس دیوان حکومت برهانپور گردید. 25 سال از عمر خود را در این مناصب گذراند تا این‌که زیارت بیت‌الله الحرام را بهانه‌ای کرد تا راهی حجاز شود. مدتی در مکه سپری کرد اما شرایط اجتماعی آن دیار به گونه‌ای بود که سید دعوت شاه سلطان حسین صفوی را پذیرفت و راهی اصفهان شد. این اتفاق در 1117 هـ.ق رخ داد. مدتی بعد نیز عازم شهر اجدادی خود، شیراز شد و تا پایان عمر در آن‌جا اقامت داشت.

وفات
در تاریخ وفات ایشان پژوهشگران اختلاف کرده و گروهی آن را 1117 و برخی 1119 دانسته‌اند. پیکر پاک این ادیب محدث در جوار حضرت احمد بن موسی به خاک سپرده شد. زمین لرزه‌ای در اواخر قرن پیش رخ داد که مزار این عالم ربانی را تخریب نمود.

در بیان بزرگان
مرحوم محدث قمی در جلد سوم از کتاب شریف القاب چنين می نگارد: سيد نجيب و گوهر عجيب، عالم فاضل ماهر، اديب منشی نويسندۀ کامل خردمند، جامع کمالات و علوم، که در فضل و ادب مقامی معلوم دارد چون گويد گوهرهای درشت جويد، و چون نثر نويسد، اختران درخشنده فرو ريزد. فضائل از نياکان به ارث برده که همگان ساداتی افاضل بودند. مصنفات رسا دارد و مؤلفات زيبا چون سلافة العصر، درجات الرفيعة، سلوة الغريب، انوار ربيع، کلم طيب، شرح بر صمديه، شرح بر صحيفه که از آثارش مخصوصاً شرح صحيفۀ سجاديه کثرت اطلاعش، و احاطه به دانش‌هايش فضلا را معلوم گردد. دیگر بزرگان نیز بر عظمت شخصیت ایشان تصریح داشته و از آثار او بهره‌های فراوان برده‌اند.

آثار
از این ادیب سترگ و اسوۀ بردباری آثار ارزشمندی در فنون مختلف بر جای مانده است که عبارتند از:
1- ریاض السالکین في شرح صحیفة سید الساجدین صلوات الله علیه
2- الکلم الطیّب و الغیث الصیّب
3- الدرجات الرفیعة في طبقات الشیعة
4- سلافة العصر من محاسن الأعیان العصر
5- الحدائق الندیة في شرح الصمدیة (شرح بزرگ بر صمدیه)
6- الفرائد البهیة فی شرح الصمدیة (شرح متوسط بر صمدیه)
7- شرح صغیر بر صمدیه
8- طراز اللغة
9- مخلاه
10- نعمة الاغان في عشرة الاخوان
11- نظم کافیه
12- موضح الرشاد في شرح الارشاد
13- التذکرة في الفوائد النادرة
14- الزهرة
15- احوال الصحابه و التابعین
16- سلوة الغریب و اسوة الادیب في غرائب البحار و عجایب الجزا
17- انوار الربیع في علم البدیع
18- دیوان اشعار به زبان عربی
19- حل شبهات ابلیسیه
20- رسالة في اغلاط فیروزآبادی فی القاموس
21- شرح حدیث خاطبني ربي بلسان علی.

آثار دعایی
چنان‌که گذشت کتاب‌های ریاض السالکین و الکلم الطیب و الغیث الصیب در موضوع دعا می‌باشند. در این بخش به این دو اثر ارزشمند می‌پردازیم:
الف. ریاض السالکین في شرح صحیفة سید الساجدین
عمدۀ شهرت جناب سید علی‌خان به واسطۀ این کتاب است. کتاب مذکور شرحی بر صحیفۀ سجادیه است که برخی از محدثین دربارۀ آن گفته‌اند: سید در این شرح بسیار کوشید گرچه حامل رنج‌هایی بود اما بسیار دقت نظر داشت که مبادا چیزی به اشتباه نگاشته شود و جمعی را در آن قرار دهد. برخی معتقدند، معاصر سید فردی بوده است به نام آقا حسین گیلانی و او نیز شرحی بر صحیفه نگاشته که به زبان پارسی است و مطالب ناب کتاب سید را گلچین کرده؛ اگرچه هیچ نامی از ایشان نیاورده است! کتابی که اکنون در اختیار ماست حاوی هفت مجلد بوده که در جلد اول به بررسى سند صحيفه پرداخته و تا پايان دعاى دوم شرح شده، در جلد دوم تا پايان دعاى دوازدهم، در جلد سوم تا پايان دعاى بيست و دوم، در جلد چهارم تا پايان دعاى سى و يكم، در جلد پنجم تا پايان دعاى چهل و سوم، در جلد ششم تا بخشى از دعاى چهل و هفتم و در جلد هفتم تا پايان صحيفه شرح شده است. چنان‌چه علامه شیخ آقابزرگ طهرانی ذکر کرده، سید علی‌خان در ابتدا این کتاب را «ریاض الصالحین في شرح صحیفة سید العابدین» نامیده بود. بنا بر نوشتۀ مؤلف، نگارش کتاب در 1094هـ.ق آغاز و در 1106هـ.ق به فرجام رسیده است. مطالب موجود در این شرح و ادبیات شارح به گونه‌ای است که موجب شگفتی بسیاری قرار گرفته تا جایی که برخی محققین ریاض السالکین را بی‌نظیر دانسته‌اند.
ب. الکلم الطیب و الغیث الصیب في الأدعیة المأثورة عن النبي وأهل بیته
کتاب مذکور ظاهراً از منابع کتاب شریف مفاتیح الجنان بوده و حاوی ادعیۀ مأثور از پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان است. متأسفانه این کتاب ناقص است. سید در آغاز بحث مفیدی پیرامون دعا داشته و کتاب را حاوی ادعیۀ مهم و مجرب معرفی کرده است. این کتاب در سال 1388 از سوی بنیاد بین‌المللی دعا بر اساس نسخۀ موجود در کتابخانۀ آیةالله گلپایگانی تحقیق و منتشر شده است.

منشورات
k