شرح فراز اول دعای افتتاح

  شرح فراز اول دعای افتتاح

استاد محسن قرائتی

 اللَّهُمَّ إِنِّي أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِك وَأَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّك وَأَیْقَنْتُ أَنَّك أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِي مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَهِ وَأَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِي مَوْضِعِ النَّكالِ وَالنَّقِمَهِ وَأَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرِینَ فِي مَوْضِعِ الْکبْرِیَاءِ وَالْعَظَمَة.

 خداوندا! ستایش تو را با ویژگی‌های زیبایت آغاز می‌کنم، و تو آن کسی هستی که کارهای دور از انحراف را از سرِ احسانت پایدار و استوار می‌کنی، و یقین دارم که تو در جایگاه چشم‌پوشی و گذشت، رحم‌کننده‌ترین رحم‌کنندگان هستی و در جایگاه مجازات و مؤاخذه، سخت‌گیرترین مجازات‌کنندگانی و در جایگاه بزرگ‌منشی و عظمت، بزرگ‌ترین بزرگانی.

نکته‌ها

 - «صواب» کاری است که بر مسیر حقیقی خود و مطابق با حقیقت واقع شده و به انحراف و خطا کشیده نشده باشد. «مُسَدِّد» یعنی کسی که به چیزی استواری و پایداری می دهد. خداوند متعال، پایدار کننده چیزی است که مطابق با حق باشد؛ نه چیزی که باطلِ محض و یا مخلوطی از حق و باطل است. (أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّک).
- او کسی است که در جایگاه بخشش و رحمت، مهربان ترین است؛ پس خود را در معرض عفو و رحمت الهی قرار دهیم. (أَیْقَنْتُ أَنَّک أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمة).
- او کسی است که در جایگاه مؤاخذه و روی گردانی، به سختی مجازات می کند؛ پس خود را از مواضع عذاب دور کنیم. (وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمة).
- او کسی است که در جایگاه نمایان شدن عظمت، بزرگ ترین قدرت نما است: «أَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرِینَ فِی مَوْضِعِ الْکبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَة». قرآن کریم نیز بزرگی و کبریا را در تمام آسمان ها و زمین، مختص خداوند می داند: «وَ لَهُ الْکبْرِیاءُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ...؛ بزرگواری در آسمانها و زمین خاص اوست».
- در علم عقاید، صفات خدای متعال در یک تقسیم بندی به دو دسته تقسیم می شوند: صفات ذاتی و صفات فعلی.
صفات ذات، صفاتی هستند که برای به وجود آمدن آن ها، وجود داشتن ذات، کافی است. صفات فعلِ حق تعالی، صفاتی هستند که با فرض وجود مخلوقات، به وجود می آیند(1) و البته بر محور حکمت خدای متعال به گردش در می آیند و در غیر جایگاه خود نمایان نمی شوند.
«رحمت» و «نقمت» نیز از این دسته صفات هستند و همان طور که در این فراز از دعای افتتاح مورد اشاره قرار گرفته، خدای متعال فقط در موضع عفو و رحمت به عنوان «ارحم الراحمین» معرفی شده و اگر به عنوان «اشدّ المعاقبین» نیز معرفی گشته، فقط در جایگاهی است که شدّت عقاب لازم باشد. (فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَة).
از این رو نمی توان از ذات مقدس خدای متعال، در جایگاه عذاب، توقع عفو و رحمت داشت؛ مگر در مواردی که زمینه نزول رحمت فراهم باشد. زیرا خدای متعال «ارحم الراحمین» است، اما نه در همه جا و نمی توان مرتکب گناه شد و زمینه نزول نقمت و عذاب را فراهم آورد و برای فریب وجدان خویش، خدا را «ارحم الراحمین» دانست.

پیام‌ها

1. بیاموزیم که ثنای الهی را با حمد او آغاز کنیم. (اللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِک)
2. اگر می خواهیم کارهایمان پایدار باشند، باید شرطِ پایداری را فراهم کنیم، و شرط پایدار شدن کارها از جانب خدای حکیم، دوری آن ها از انحراف و خطا است. (وَ أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّک).
3. اگر کارهای ما مشمول پایداری شدند، آن را نعمتی از جانب خدای مهربان بدانیم، نه از خودمان. (...بِمَنِّک).
4. با یقین به درگاه خدای مهربان وارد شویم. (أَیْقَنْتُ أَنَّک...).
5. برای مناجات با پروردگار حکیم، ابتدا غفلت را از خود دور کنیم و با بیان ویژگی های او، به خود یادآور شویم که مقابل چه کسی قرار گرفته ایم. (...أَیْقَنْتُ أَنَّک أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ...).
6. کمال در این است که هر چیزی در جای خود قرار بگیرد و هر صفتی به وقت خود، ظهور و بروز پیدا کند. (...أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَهِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَة).
7. جامع اضداد بودن نشانه کمال است. بیاموزیم که هم اهل بخشش و رحمت باشیم و هم اهل مجازات و سخت گیری. (...أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَهِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَة).