بخش‌ها:

شیخ بهایی رحمه‌الله

شیخ بهایی رحمه‌الله

 

زندگینامه شیخ بهایی

 

ولادت‏


محمد بن حسین بن عبد الصمد حارثى، معروف به شیخ بهایى در سال 953 هجرى در شهر بعلبک لبنان به دنیا آمد.


نسب‏


نسب شیخ به حارث همدانى، صحابى جلیل القدر امیر المؤمنین علیه ‏السلام مى‏رسد. حارث همدانى در جنگ صفین و جمل از یاوران استوار امیر مؤمنان علیه‏ السلام بود و تا پایان جنگ ایستادگى نمود.


تحصیلات‏


شیخ بهایى در دوران کودکى همراه پدر بزرگوار خود، که از علماى مبرز جهان تشیع بود و نزد سلاطین نیز از موقعیت ممتازى برخوردار بود، به ایران سفر کرد.
مقدارى از تحصیلات خود را در وطن فرا گرفته بود که به اصفهان وارد شد و در آنجا نیز با جدیت تمام به تحصیل علوم مختلف پرداخت شیخ ظرف مدت کوتاهى مقبولیت عام یافت و از سوى شاه عباس صفوى نهایت احترام براى او رعایت مى‏ شد.
شیخ بهایى پس از شیخ على فشار، منصب شیخ الاسلامى دولت صفویه را عهده‏ دار شد و از امکانات این دولت شیعى نهایت استفاده را براى ترویج تشیع نمود. وى پس از مدتى قصد سفر کرد و مسافرتى طولانى را آغاز نمود.


انگیزه ‏ى سفر


یکى از عواملى که باعث این سفر شد علاقه ‏ى شیخ به سیاحت و دیدن و تجربه اندوزى بود. عامل دیگر که سهم مهمى در این سفرها داشت حسادت اطرافیان بود که نمى ‏توانستند موقعیت و احترام شیخ را در دربار صفوى تحمل کنند. (او در بعضى نوشته‏ هاى خود به این مطلب اشاره کرده است.)
شیخ که اوضاع را چنین مى‏ دید براى رهایى از حسادت اطرافیان یا عزلت اختیار مى‏کرد یا براى مدتى دست به سفر مى ‏زد.


سفرهاى او


بهایى علیه الرحمة حدود 30 سال از عمر خود را در سفر گذراند و به شهرها و کشورهاى گوناگون سفر نمود، از جمله:
1 - اولین سفر او از بعلبک به اصفهان بود که تا رسیدن به مراتب بالاى علمى در آنجا سکنى گزید.
2 - به سبب عواملى که ذکر شد از اصفهان به عراق و حجاز رفت و عتبات عالیات را زیارت نموده و حج خانه‏ ى خدا را نیز به انجام رساند.
3 - در سفرى به مشهد مقدس همراه شاه عباس کبیر فاصله‏ ى اصفهان تا مشهد رضوى را پیاده طى نمود.
4 - سفرى به کشور مصر داشت و در آنجا کتاب معروف خود «کشکول» را تألیف کرد.
5 - سفر به کشورهاى روم و شام و بیت المقدس را پس از مراجعت از مصر در دستور کار خود قرار داد.
6 - از شام عازم حلب شد و در پایان عمر خویش به اصفهان برگشت و سالیانى چند در آن دیار ساکن شد.
متأسفانه جز چند یادداشت مختصر توسط بعضى اطرافیان و همراهان شیخ، سفرنامه ‏اى از این سفر 30 ساله‏ى شیخ به دست ما نرسیده، در حالى که اگر شیخ در طول سفرهاى خود سفرنامه ‏اى تهیه مى‏ نمود یکى از گران‏ قدر ترین و با ارزش‏ترین اسناد تاریخى گشته و سفرنامه ‏اى منحصر به فرد مى‏ شد.
شیخ در این سفرها بیشتر به لباس سیاحان و مردم عادى سفر مى‏ کرد و ناشناس بود.
روایاتى چند از بزرگان حلب و شام و... در دست است که شیخ را در لباس سیاحان دیده‏ اند و هنگامى که شیخ در جلسه‏اى لب به سخن گشوده، از فضائلش او را شناخته‏ اند و شیخ فورا آن شهر را ترک گفته که نزد عموم شناخته نشود.


جامعیت او


یکى از خصایص شیخ بهایى جامعیت اوست در علوم و فنون مختلف و شیخ در زمینه‏ هاى گوناگون تألیفاتى نیز دارد.
علاوه بر آن، جامعیت در شخصیت داشته که بسیار مهم‏تر از جامعیت در علوم است. شیخ بهایى آن چنان بود که اهل تسنن او را سنى مى‏ دانستند و صوفیه او را از بزرگان تصوف مى ‏پنداشتند و...


اساتید


متأسفانه از اساتید شیخ بهایى اطلاع چندانى در دست نیست جز آنکه او شاگرد پدر خویش، حسین بن عبد الصمد بوده و از او اجازه ‏ى روایت دارد. استاد دیگر او نیز شهید ثانى است.


شاگردان‏


اسامى شاگردان شیخ به ده‏ ها نفر مى‏ رسد که در بین آنان علمایى والامقام دیده مى ‏شود، از جمله:
1 - ملا محسن فیض کاشانى، که نظیر شیخ و استاد خود مشربى عرفانى دارد.
2 - ملا محمد صالح مازندرانى.
3 - مرحوم محمد تقى مجلسى، معروف به مجلسى اول.
4 - سلطان العلماء، صاحب حاشیه بر معالم و شرح لمعه.
5 - سید حسن بن سید حیدر کرکى و....


تألیفات‏


با وجود سفرهاى طولانى و منصب‏ هاى اجرایى که شیخ با استفاده از آنها به ترویج مکتب تشیع مبادرت مى‏ ورزید و کارهاى عمرانى فراوان مانند بناهاى به یاد ماندنى در شهرهاى مختلف از جمله مرقد امیر المؤمنین علیه ‏السلام، مسجد امام اصفهان و...؛ شیخ بهایى هیچ‏گاه از امر مهم تألیف و تصنیف غافل نمانده به طورى که در علوم مختلف تألیفاتى دارد که رقم آنها به 60 عنوان مى‏ رسد. از جمله ‏ى تألیفات وى هستند:
1 - مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة.
2 - العروة الوثقى، در تفسیر سوره ‏ى حمد.
3 - شرح چهل حدیث، که به اعتقاد صاحب نظران از نظر علمى بهترین کتابى است که تاکنون با عنوان چهل حدیث تألیف شده است.
4 - مشرق الشمسین، در تفسیر آیات الأحکام.
5 - حدائق المقربین، در شرح صحیفه ‏ى سجادیه.
6 - جامع عباسى، کتابى است فقهى تا پایان بحث حج.
7 - الاثنی عشریات الخمس، کتابى فقهى است که بحث‏هاى طهارت تا حج را ذکر کرده و در هر موضوع دوازده باب دارد و در هر باب دوازده فصل و در هر فصل دوازده مطلب و....
8 - الفوائد الصمدیة، در نحو که براى برادر خود عبد الصمد نوشته است.
9 - بحر الحساب، کتابى مفصل در علم حساب است.
10 - خلاصة الحساب، تلخیص بحر الحساب و بهترین تألیف در علم حساب قدیم است و بارها شرح شده و بر آن حاشیه نوشته‏ اند و علاوه بر فارسى به زبان‏هاى دیگرى مانند آلمانى نیز ترجمه شده است.
11 - کشکول، اولین کتاب با نام کشکول از شیخ بوده و پس از او این نام براى کتب بسیارى انتخاب شد.
12 - دیوان اشعار عربى و فارسى.
قدرت شیخ بهایى در شعر عربى و فارسى با نگاهى و لو گذرا به دیوان شعر او کاملا مشهود است.


وفات‏


مردان الهى با رفتن از دنیا نمى ‏میرند بلکه تا ابد در یاد و خاطر آیندگان زنده‏ اند و برکات آنان خلاصه در ایام زندگى‏شان نیست بلکه پس از وفات نیز بواسطه‏ى تألیفات و شاگردان و باقیات الصالحاتى که برجاى گذارده‏اند منشأ بسیارى از عنایات الهى بر مردم هستند.
شیخ بهایى نیز از آن جمله است که در عمرى سراسر تلاش در راه رضاى حضرت حق شاگردانى تربیت نمود و آثارى از خود برجاى گذارد که هر یک باقیات الصالحاتى براى او هستند. او بى‏ صبرانه دعوت حق را لبیک گفت و در سال 1030 هجرى به دیار جاوید شتافت.
بدن مطهر او را از اصفهان به مشهد مقدس انتقال داده و در جوار امام رضا علیه ‏السلام به خاک سپردند. در نماز او که شاگرد بزرگوارش مجلسى اول آن را اقامه کرد نزدیک به 50 هزار نفر شرکت داشتند.

منشورات
k