مذهب در عمل - ویلیام جیمز

مذهب در عمل - ویلیام جیمز

پروفسور ویلیام جیمز، دانشمند بزرگ انگلیسی دارای تالیفات علمی بسیاری است که یکی از آنها تنوع "آزمایش های مذهبی" است که مجموعه ای از سخنرانی های او در سال 1902 است. این کتاب در ایران به نام دین و روان به چاپ رسیده است. 

متن حاضر که از این کتاب انتخاب شده خلاصه ی بخش هایی از این کتاب می باشد: 

مطلب سومی که بحث بیشتری درباره آن خواهم کرد، نیایش و دعا به درگاه خداوند است. امروزه بر ضد دعا صحبت بسیار می شود. به خصوص وقتی که دعا برای خوبی هوا و بهبودی مریض باشد. در خصوص شفا یافتن بیمار به وسیله دعا باید گفت: چنان که حقایق و واقعیت های پزشکی را قبول داشته باشیم، پزشکانی چند اظهار داشته اند که در بسیاری از موارد، دعا، در بهبودی حال بیمار موثر بوده است. بنابراین باید دعا را در معالجه بیماران یکی از وسائل موثر دانست. در مورد بسیاری از مردم، دعا برای معالجات امراض روحی بسیار موثر بوده و در نتیجه صحت بدنی و جسمی آنها را در پی خواهد داشت.
در مورد دعا برای باران آمدن و یا جلوگیری از سیل و باران های طوفانی و امثال آن موضوع را باید طور دیگری مطرح کرد. اگر نخواهیم صحبتت های مخالفین را که تازه پیدا شده اند پیش کشیده در آنها بحث کنیم همین قدر می گوییم: به خوبی هرکس می داند باران آمدن و یا نیامدن آن دنباله مقدماتی است طبیعی، که تضرعات و دعاهای ما نمی تواند بارانی ایجاد کند، بدون وجود آن مقدمات مادی و طبیعی. اما دعاهای ما برای تغییر وضع مادی و طبیعی یکی از مباحث مذهبی است که اگر آن را به معنی وسیع بگیریم ارتباط باطنی انسان با قدرتی در مقام الوهیت شناخته شده است، می باشد. از این رو، معلوم می شود انتقاد های علمی به آن دسترسی ندارد، بلکه این امر از امور مذهبی است و مربوط به تجربیات مذهبی می باشد.

یکی از دانشمندان آزاد فکر فرانسوی می گوید: مذهب عبارت است از رابطه با معامله یک روح مضطر، در کمال شعور و اراده با قدرتی مرموز که احساس می کند با آن قدرت بستگی داشته و سرنوشتش به دست اوست. این ارتباط با خدا فقط از راه دعا و نماز به درگاه او انجام می گیرد. پس دعا عبارت است از مذهبی که جنبه ی عمل به خود گرفته است. دعا و نماز است که مذهب را از همه چیز هایی که شبیه به مذهب و یا نزدیک به آن می باشند. - مثلا عواطف اخلاقی و یا احساسات جمال پرستی – جدا می سازد.
هرگاه مذهب واقعا چیزی است که در زندگی عملی ما مورد نیاز است باید جوابگوی آن هم یک چیز عملی باشد و الا چیز های نظری و تئوری نمی تواند جواب یک مذهب عملی باشد. اگر مذهب غیر از تلاش اصلی که روح با تمام قوا برای رستگاری خود و رساندن خویش به مبدا اصلی به کار می برد، چیز دیگری باشد، معنایی نخواهد داشت. آن عمل و تلاشی که مذهب انجام می دهد عبارت از دعا و نماز می باشد. غرض من از این کلمه این نیست که کلمات و حرکاتی چند از روی عادت، بدون توجه به حقیقت آن صورت گیرد، بلکه غرض این است که انسان روح خود را با قدرتی مرموز که حضور آن در قلب خویش وجدان می کند، ارتباط دهد. اکنون بر این کار شما هر نامی را که می خواهید میتوانید بگذارید. اگر این عمل قلبی صورت نگیرد مذهب صورت نگرفته است و هرجا که در اثر عملی روح به حرکت در آید گو این که عمل ما شکل و صورت رسمی و قرار دادی را هم نداشته باشد مذهب زنده وجود خواهد داشت.

این مطلب را نیز بخوانید: چه چیزی پیش خدا ببریم که او قبول کند؟ 

پروفسور هیلنی در کتاب خود به نام یک زندگی تحت هدایت خداوند می نویسد:
«یک زندگی که تحت هدایت خداوند قرار می گیرد، جهت آن عوض می شود. در این زندگی کتاب ها و معنی کلمات (حتی بعضی اوقات اشخاصی) درست در همان موقعی به ما می رسند که موقع نیازمندی به آن هاست. عبور از خطرات طوری است که گویا چشم ما بسته شده که نه آن چیز ها را به وحشت می اندازند دیده می شوند و نه آن چیزهایی که گمراه می کنند و وضع همین طور می ماند تا آن که خطر رد شود و این به خصوص در موردی است که وسوسه شهوت و یا خودخواهی پیش آید؛ آن راهی که از آن نباید برویم، آن طور می شود که تو گویی دیوار و پرچینی از خار و خاشاک جلوی آن کشیده می شود و اما از راهی که باید برویم، ناگهان می بینیم دیوار های موانع از میان برداشته می شوند. موقع یک چیزی که می رسد یک همت و نیرویی در خود احساس می کنیم که قبل از آن در خود نمی دیده ایم. یا آنکه ریشه و مأخذ یک چیزی به دست ما می آید و حال آنکه پیش از آن موقع از آن چیز اطلاعی نداشته ایم یا آنکه فکری به خاطر ما خطور می کند، استعدادی در ما پیدا می شود و حتی علم و اشراقی برای ما حاصل می شود که نمی توانیم بفهمیم اینها از کجا به ما رسیده و کی و چگونه برای ما دست داده است. اشخاصی به ما کمک می کنند، کسانی از کمک به ما روی می گردانند، بعضی به حال ما مساعد می شود، دیگران به ما دشمنی می ورزند؛ در چنگال قدرت برتر خود به این کارها مبادرت می کنند.

به علاوه اموری قابل ملاحظه روی می دهد که به هیچ وجه به حساب ما درست در نمی آید.وضع طوری است که آدمی به هر در بسته ای که می رسد به روی او باز می شود و راه ها برای او هموار می گردند و حال آنکه سعی او در این مورد آن قدر کم است که مورد توجه نیست. آدمی چنان کارها را با حوصله و صبر انجام می دهد که گویا در آن کار ها هیچ گونه نفع شخصی ندارد. صبر و حوصله و انتظار رسیدن موقع مناسب یکی از سجایای ما خواهد شد. چنان وقایع در سر موقع انجام میگیرد که آدمی به شگفت در می آید در اثر تجربه این همه لطف و مرحمت خداوند در کارها، تحمل و حوصله آدمی چنان می شود که حتی تحمل ناپذیرترین اشخاص را به خوبی تحمل می کند؛ زیرا آنها هم اسباب و افزار هایی هستند در دست خداوند که برای تنبه و بیداری ما به کار می روند و چه بسا که بسیار هم موثر واقع می گردند. اگر فکر ما اینطور نباشد حتی برای بهترین ما ممکن نیست که آرامش و صفای روح خود را حفظ کند. تمام عقل و تدبیر های جهانی را که جمع کنند ممکن نیست که برای ما آن چیزی را حاصل کنند که ما در تحت هدایت خداوند به دست می آوریم؟»

این مطلب را نیز بخوانید: موسیقی جهان - آیین یهود

در مبحث «ایمان» دیده می شود که قیافه دنیا در نظر مردم با ایمان فرق می کند. مردم مذهبی به طور کلی قبول دارند که هر واقعه و امری که به زندگی آنها ارتباط دارد، به نظرشان انعکاسی از مشیت الهی است و این مشیت الهی که از نظر ها پنهان است در نمازها و دعاها به شدت مشهود می گردد.
اگر نیرویی برای تحمل پیش آمد ها لازم باشد در اثر دعا و نماز به دست می آید. هرگونه دعا و نمازی نشانه این اعتقاد است که با ارتباط با نیرویی ملکوتی که غذای روح می باشد، به دست آمده وقیافه دنیا طور دیگر جلوه می کند.
همین قدر که ما به حقیقی بودن این نیروی ملکوتی معتقد شدیم دیگر چندان اهمیتی ندارد که بخواهیم بدانیم این نیرو معنوی است یا مادی. از نظر مذهب اهمیت در این است که یک نیروی معنوی که تا کنون از ما پنهان بوده در اثر دعا و نماز به کار می افتد.