زیارت کردن چه آدابی دارد؟

زیارت کردن چه آدابی دارد؟

بهترین راه زیارت

 

اول: توبه ی حقیقی 

زائر چون می خواهد وارد حریم امن حق شود، باید پیش از سفر، خود را برای حضور در محضر خداوند آماده کند؛ آمادگی برای حضور به این است که اگر باطنی آلوده به حسد، حرص، طمع، ریا، کبر، عجب، نفاق، کینه، بغض و خشم دارد، همه آنها را با توجه به حق و اوضاع عجیب قیامت از صفحه باطن پاک کند، و اگر به اعمالی زشت و ناروا چون: ظلم، ستمکاری، غیبت، تهمت، حرام خواری، فحش و ناسزا، دروغ، بریدن نان مردم، چشم و همچشمی و ... آلوده است، همه را ترک کند، و عزم جدّی و راستین داشته باشد که در آینده به این آلودگی ها بازنگردد؛ چرا که توبه واقعی، جز پاک سازی باطن، ترک اعمال ناروا، پشیمانی از گذشته و عذرخواهی از خدا نیست.

شستشویی کن و آنگه به خرابات خرام تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده تائب حقیقی و بازگشت کننده به حق باید علاوه بر ادای حقوق شرعی و الهی، حقّ الناس را نیز ادا نماید.

ناراضیان از خود را، به خصوص اگر پدر و مادر، زن و فرزند و اقوامش باشند، از خود راضی کند که این هم، رشته ای از توبه و رجوع به حضرت حق است؛ زیرا حضرت حق به انسان فرمان داده که به پدر و مادر و زن و فرزند و خویشان و اقوام، احسان و نیکی کند و یقیناً بدرفتاری با آنان، سرپیچی از فرمان خدا و معصیت است و توبه از این معصیت، کرنش در برابر خداست.

درباره آثار «توبه حقیقی» از امام صادق(ع) چنین روایت شده است:

«إذا تَابَ العَبْدُ تَوبهً نَصُوحاً أحَبَّهُ اللهُ فَسَتَرَ عَلَیْهِ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَهِ فَقُلْتُ وَكَیْفَ یَسْتُرُ عَلَیْه؟ قالَ: یٌنسی مَلَكَیه مَا كَتَبَا عَلَیهِ مِنَ الذُّنُوبِ وَیُوحِی إلی جَوارِحِهِ اکْتُمِی عَلَیْهِ ذُنُوبَهُ وَیُوحی إلی بِقاعِ الأَرضِ اکتُمی مَا کان یَعْمَلُ عَلَیْكَ مِنَ الذُّنُوبِ فَیَلقی اللهَ حینَ یَلْقاهُ وَلَیسَ شَی ءٌ یَشهَدُ عَلَیْهِ بِشَی ءٍ مِنَ الذُّنُوبِ»؛ 

«هنگامی که بنده ای از گناهانش توبه کند- [توبه ای که همه گذشته اش را جبران نماید و آینده ای پاک برای او تدارک کند، توبه ای که پس از آن به گناه برنگردد و ریشه درخت ناپاک گناه را در وجودش بخشکاند]- با چنین توبه ای محبوب خدا می شود، و پروردگار در دنیا و آخرت نسبت به گناهانش پرده پوشی می کند».

معاویه بن وهب که راوی روایت است، می گوید: به حضرت صادق گفتم: این پرده پوشی چگونه است؟ حضرت فرمود: همه گناهان بنده را که دو فرشته موکل بر او در حافظه خود ثبت کرده اند، از یادشان می برد و از صفحه ذهنشان محو می کند و به اعضا و جوارح توبه کننده، وحی می رسد که گناهانش را از او پنهان کنند، و به قطعه های زمینی که در آن گناه کرده، وحی می شود که آنچه گناه بر روی زمین مرتکب شده بر او بپوشانند؛ پس خدا را در حالی ملاقات می کند که شاهدی بر گناهانش وجود ندارد».

امام باقر(ع) می فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَهِ عَبْدِهِ مِنْ رَجُلٍ أَضَلَّ رَاحِلَتَهُ وَ زَادَهُ فِی لَیْلَهٍ ظَلْمَاءَ فَوَجَدَهَا فَاللَّهُ أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَهِ عَبْدِهِ مِنْ ذَلِكَ الرَّجُلِ بِرَاحِلَتِهِ حِینَ وَجَدَهَا»؛ 

«بی تردید خدا به توبه بنده اش خوشحال تر است از مردی که مرکب و زادش را در شب تاریک گم کرده و آن را یافته است؛ خدا از توبه بنده اش مسرورتر است از مردی که گم کرده اش را می یابد».

با چنین توبه ای که قرآن و روایات برآن تأکید دارند، ظاهر و باطن انسان غرق طهارت و پاکی می شود و سبکبار و سبکبال، زمینه حضور در محضر حق برایش فراهم می آید و زائری می شود که حجّ ابراهیمی از افق وجودش طلوع می کند.

دوم: گرامی داشتن دیگران و اکرام آنان

یکی از وظایف و مسؤولیت های سنگین و بسیار مهمّ مؤمن، این است که دیگر مؤمنان و مسلمانان را ارج نهد و به آنان احترام نماید، وجودشان را گرامی بدارد و از اهانت به ایشان و سبک شمردنشان جداً بپرهیزد.

زائر حرم الهی باید به طور ویژه به رعایت این مسأله مهم در حقّ دیگران اهتمام ورزد و همه را، چه کوچک تر از خود و چه بزرگ تر و مسن تر از خویش، گرامی بدارد و در هر موقعیتی از اکرام به آنان دریغ نورزد.

زائر باید به این معنا توجه کند که دیگر زائران علاوه براین که مؤمن و مسلمان اند، مهمان خدا هستند، و در ضیافت الله شرکت دارند و باید از اکرام و احترام بیشتری برخوردار باشند.

زیارت امامان معصوم

زائر باید افراد کم سن تر از خود را کم گناه تر بداند و مسن تر از خود را در عبادت و بندگی مقدم بر خویش قلمداد کند؛ بدین ترتیب احترام و اکرام به کوچک تر از خود و مسن تر از خویش را واجب اخلاقی بداند و در بزرگداشت همه آنان ذره ای کوتاهی ننماید.

اکرام به مؤمن و احترام به دیگران، گاهی با یک سخن و کلام نیکو تحقق می یابد؛ چنان که از حضرت صادق(ع) روایت شده:

«مَنْ قَالَ لِأَخِیهِ الْمُؤْمِنِ مَرْحَباً كَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ مَرْحَباً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهِ»؛ 

«کسی که به برادر مؤمنش بگوید: خوش آمدی، [خداوند به تو رفاه و گشایش عنایت کند]، خداوند متعال تا قیامت برای او خوش آمد و گشایش در کارهایش ثبت می کند».

و باز آن حضرت می فرماید:

«مَنْ أَتَاهُ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فَأَکْرَمَهُ فَإِنَّمَا أَکْرَمَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ»؛ 

«کسی که برادر مسلمانش نزدش آید و او به برادر مسلمانش احترام بگذارد، بی تردید به خدای عزوجل احترام گذاشته است».

امام صادق(ع) درباره نیکوکاری به اسحاق بن عمار فرمود:

«ای اسحاق! تا جایی که قدرت داری به دوستان من نیکی کرده، با آنان به اکرام و احترام برخورد کن؛ مؤمن اگر به مؤمن نیکی کند و او را در امورش کمک نماید، با این عملش به صورت ابلیس لطمه می زند و قلب آن دشمن مکار را از اندوه دائم پرمی کند».

سوم: استفاده از تجارب دیگران 

زائر خانه خدا باید بداند که اهل کاروان را افراد و اشخاصی با پیشه های گوناگون تشکیل می دهند و هرکدام نسبت به عمر و شغلشان دارای تجارب گوناگون هستند و در آنان، مجموعه ای از دانش ها و هنرها جمع است. این سفر، فرصت بسیار مغتنمی است که از تجارب همسفران می تواند برای رشد روحی، تعالی روانی و تکمیل ادب خود استفاده کند.

در شعری که منسوب به حضرت علی(ع) است، برای «سفر» پنج فایده برشمرده شده است:

«از وطن خود برای به دست آوردن برتری ها و ارزش ها، دوری گزینید و مسافرت کنید؛ چرا که در سفر، پنج فایده نصیب شما می شود: برطرف شدن غم و غصه، کسب معیشت، اندوختن دانش، آراسته شدن به آداب مثبت، و به دست آوردن همنشین بزرگوار». 

چهارم: گفت و گو های سازنده 

زائر در طول سفر به دور از غوغای زندگی و امور خسته کننده، در گردونه فرصتی با ارزش و فراغتی ملکوتی قرار می گیرد؛ بنابراین بر او لازم است که بخشی از آن فرصت را هزینه گفت وگوی دینی، تربیتی، علمی و اخلاقی با اهل فن کند. به ویژه سؤالاتی را که در زمینه عقاید، احکام، حلال و حرام و دنیا و آخرت دارد، با اهلش در میان گذاشته، از این طریق خود را به دانش دینی و آگاهی لازم در جهت تأمین سعادت دنیا و آخرتش بیاراید.

اسلام، تشکیل چنین محافل علمی و استفاده از دانش عالم را- گرچه میان دو نفر باشد- از اعظم عبادات شمرده و موجب پاداش بی نهایت، کلید درهای بهشت، ضامن سعادت دنیا و آخرت انسان و سبب تحولات روحی و اخلاقی دانسته است.

از امیرمؤمنان(ع) روایت شده:

«أیّها النّاس، طُوبَی لِمَنْ شَغَلَهُ عَیْبُهُ عَنْ عُیُوبِ النَّاسِ وَ تَوَاضَعَ مِنْ غَیْرِ مَنْقَصَهٍ وَ جَالَسَ أَهْلَ الْفِقْهِ وَ الرَّحْمَهِ وَ خَالَطَ أَهْلَ الذُّلِّ وَ الْمَسْكَنَهِ وَ أَنْفَقَ مَالًا جَمَعَهُ فِی غَیْرِ مَعْصِیَهٍ»؛ 

«ای مردم! خوشا به حال کسی که توجه به عیوب خودش، او را از پی گیری عیوب دیگران باز دارد، و بدون داشتن کمبود و نقص به فروتنی و خاکساری در جای خودش تن در دهد، و با اهل بصیرت و بینش همنشین شود، و با تهیدستان و فقیران همزیستی و آمد و شد داشته باشد، و مالی  را که از راه حلال و بدون معصیت به دست آورده، در راه حق هزینه کند».

امام رضا(ع) نیز می فرماید:

«مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً یُحْیِا فِیهِ أَمْرُنَا لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوب»؛

«کسی که در جلسه ای شرکت کند و در آن جلسه [فقه و حلال و حرام و] احکام ما را با بحث و گفت وگو به پا دارد روزی که دلها می میرند، قلب او نخواهد مرد».

پیشوای ششم امام صادق (ع) به داود بن سرحان فرمود:

«یَا دَاوُدُ أَبْلِغْ مَوَالِیَّ عَنِّی السَّلَامَ وَ أَنِّی أَقُولُ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً اجْتَمَعَ مَعَ آخَرَ فَتَذَاكَرَا أَمْرَنَا فَإِنَّ ثَالِثَهُمَا مَلَکٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُمَا وَ مَا اجْتَمَعَ اثْنَانِ عَلَی ذِکْرِنَا إِلَّا بَاهَی اللَّهُ تَعَالَی بِهِمَا الْمَلَائِكَهَ فَإِنِ اجْتَمَعْتُمْ فَاشْتَغِلُوا بِالذِّکْرِ فَإِنَّ فِی اجْتِمَاعِكُمْ وَ مُذَاكَرَتِكُمْ إِحْیَاءَنَا وَ خَیْرُ النَّاسِ بَعْدَنَا مَنْ ذَاكَرَ بِأَمْرِنَا وَ دَعَا إِلَی ذِکْرِنَا»؛ 

«ای داود! به دوستانم از جانب من سلام برسان و بگو این گفته من است: خدا رحمت کند بنده ای را که با دیگری می نشیند و از فرهنگ و فقه و علوم ما گفت وگو می کند. یقیناً سومین نفر آنان فرشته ای است که برای آن دو نفر طلب آمرزش می کند. و هرگاه دو نفر درباره فرهنگ ما گفت وگو کنند، خداوند با آن دو نفر به فرشتگان مباهات می کند؛ پس هنگامی که در امور الهی اجتماع کردید، به پرسش و پاسخ های مسائل تربیتی مشغول شوید؛ زیرا در اجتماع و گفت وگوی شما، زنده کردن یاد و مکتب ماست، و بهترین مردم پس از ما، کسی است که درباره امور ما گفت وگو کند و مردم را به یاد ما دعوت کند.

رسول خدا(ص) در حدیثی زیبا فرموده:

«الْمُتَّقُونَ سَادَهٌ وَ الْفُقَهَاءُ قَادَهٌ وَ الْجُلُوسُ إِلَیْهِمْ عِبَادَهٌ»؛ 

«اهل تقوا سرورند، فقیهان رهبرند، و نشستن نزد آنان [برای بهره گیری از بینش و دانششان] عبادت است».

حضرت رضا (ع) از پدرانش از رسول خدا(ص) روایت می کند:

«مُجَالَسَهُ الْعُلَمَاءِ عِبَادَهٌ وَ النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ(ع) عِبَادَهٌ وَالنَّظَرُ إِلَی الْبَیْتِ عِبَادَهٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْمُصْحَفِ عِبَادَهٌ وَالنَّظَرُ إِلَی الْوَالِدَیْنِ عِبَادَهٌ»؛ 

«نشستن با دانشمندان برای بهره گیری از علمشان، و نگاه به علی(ع)، و چشم دوختن به کعبه، و نظر کردن به قرآن و نگاه به پدر و مادر عبادت است».

زائر عزیز با توجه به این روایات بسیار مهم که گوشه ای از روایات فراوان باب گفت وگوی علمی و دینی است، بخشی از فرصت خود را در سفر حج که دارای فراغت هستی هزینه گفت وگوی دینی و علمی و اخلاقی کن، تا بیش از پیش به کرامت و صدق و تربیت و آداب انسانی آراسته شوی، و ثواب و پاداش عظیمی برای آخرت خود ذخیره نمایی، و از این طریق رضایت حق و پیامبر و ائمه طاهرین را جلب کنی و به معنویت زیارت خود بیفزایی. 

پنجم: رعایت مسائل اخلاقی

بر زائر لازم است که در طول سفر نسبت به همگان، به ویژه نسبت به هم اتاقی هایش مسائل عالی اخلاقی را- که هرکدام راهی به سوی رحمت خداست- مراعات کند؛ پاره ای از این مسائل عبارت است از: اجتناب از گفت وگوها و بحث های بیهوده، و مسائلی که سودی برای طرفین ندارد، و چه بسا سبب رنجش و دلتنگی و کینه گردد، حفظ حریم طرف، پرهیز از سخن های زشت و ناروا و ... رسول گرامی اسلام(ص) می فرماید:

«أَّعْظَمُ النَّاسِ قَدْراً مَنْ تَرَكَ مَا لَا یَعْنِیه»؛ 

«با ارزش ترین مردم کسی است که هرچیز بیهوده را ترک کند [و هرگز وارد آن نگردد]».

امیرمؤمنان علی(ع) نیز می فرماید:

«دَعُوا الْفُضُولَ یُجَانِبْكُمُ السُّفَهَاء»؛ 

«گفتار و کردار بیهوده و بی معنا را واگذارید تا سبک مغزان از شما دوری نمایند».

و نیز آن حضرت در جایی دیگر می فرماید:

«رُبَّ لَغوٍ یجلِبُ شَرّاً»؛ 

«بسا گفتار بیهوده و کردار سبک و بی معنا که شرّ و زیانی به دنبال دارد».

یکی از خصلت های نیکو نسبت به همسفران و به خصوص به هم اتاقی ها، ابراز دوستی و محبت است؛ چرا که اظهار دوستی و محبت، سبب جلب محبت و دوستی دیگران نسبت به انسان می شود. درجای جای کتاب آسمانی ما، خداوند دوستی و محبتش را به مؤمنان، صابران، متقیان، متوکلان، محسنان، تائبان، پاکان و عادلان ابراز کرده است، از جمله در آیات زیر:

(فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ) ؛(وَاللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ) ؛(فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ) ؛(إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ) ؛(وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ) ؛(إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ) ؛(إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ) .

بنابراین زائر باید از آیه های نورانی «قرآن» سرمشق گرفته، نسبت به همسفرانش- که اهل ایمان و مهمان خدا هستند- دوستی و محبتش را اظهار نماید. زائر باید نسبت به دوستانش بهترین دوست باشد تا مبادا در محیط امن الهی به فرموده امیرمؤمنان، موجب سلب آسایش دوستان خود گردد.

امام علی(ع) در روایتی می فرماید:

«شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تَكَلَّفَ لَهُ»؛ 

«بدترین برادران، کسی است که باعث زحمت و تکلّف [دیگران] گردد».

نرم و آهسته سخن گفتن و گزیده گویی، از دستورهای بسیار مهم اسلام است که مراعاتش بر همگان واجب اخلاقی است.

زائری که برای جلب رضایت حق و یاری دادن به میهمانان الهی، و کمک به همسفران و هم اتاقی ها به خدمت برمی خیزد، لازم است خدمت خود را هرچند بزرگ باشد، کوچک و ناچیز انگارد، و در مقابل، خدمت دیگران را هرچند اندک و کم باشد، بزرگ بشمارد و آن را جبران نماید. و از منّت گذاشتن به افراد به خاطر خدمتی که به آنان نموده، جداً بپرهیزد، که منّت گذاری به قول قرآن مجید یقیناً سبب باطل شدن عمل و محرومیت خادم از رحمت و فضل خدا می شود.

 

منبع: برگرفته از کتاب ادب و آداب زائر - حسین انصاریان 

 

 آداب زیارت حرم ها
منشورات
k