هنگام دعا چه آدابی را رعایت کنیم؟

آداب هنگام دعا کردن

 

فصل اوّل: آداب پیش از دعا


1 - پاکیزگی جسم و روح 
در حدیث قدسی آمده است:

«طُوبیٰ لِعَبدٍ تَطَهَّرَ فی بَیتِهِ ثُمَّ زارَنِی فی بَیتِی» خوشا به حال بنده ای که خود را در خانه اش پاکیزه نماید، سپس مرا در خانه ام (مسجد) زیارت کند.

وضو گرفتن و غسل توبه، از موارد پاکیزگی جسم و روح است.

علاوه بر این پاکیزگی توبه کردن از گناهان و اموری که در پاکی و طهارت روح نقش دارند و پرهیز از اموری که در ناپاکی قلب و باطن مؤثرند و همچنین طعام و شرابی که انسان می خورد و می آشامد در قبولی دعا مؤثّرند.

 رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

همانا خداوند فرشته ای دارد که هر شب در بیت المقدس ندا می دهد، هرکس (مال) حرامی را بخورد، خداوند نافله و اعمال واجب او را قبول نمی نماید. * امام صادق عليه‌السلام فرمود:

«مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُستَجابَ لَهُ دَعوَتُهُ فَلْیَطِبْ مَکسَبُهُ ».

هر کس شادمان شود از اینکه دعایش به اجابت رسد باید کسب و کارش را پاک و حلال سازد.

2 و 3 - استعمال بوی خوش و صدقه دادن
یکی از اعمال امامان ما، استعمال عطر و بوی خوش در هنگام دعا کردن بوده است.

امام صادق عليه‌السلام می فرماید: پدرم هنگامی که حاجتی را از خداوند طلب می کرد آن را هنگام ظهر می خواست. در آن هنگام چیزی به عنوان صدقه می داد، بوی خوش استعمال می کرد، سپس به سوی مسجد به راه می افتاد و نیازهایش را از خداوند می خواست .

فصل دوّم: آداب هنگام دعا


1 - رو به قبله بودن
از سیرۀ ائمۀ اطهار عليهم‌السلام استفاده می شود که رو به قبله بودن از آداب هنگام دعا کردن است، علاوه برآن، روایاتی از امامان مؤیّد آن است.

عَن جابِر، عَن أبی جَعفَرٍ عليه‌السلام قالَ: کانَ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إذا أَهَلَّ هِلالُ شَهرِ رَمَضانَ استَقبَلَ القِبلَهَ، وَرَفَعَ یَدَیهِ فَقالَ: «اَللّٰهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَینا بِالأمنِ وَالإیمانِ، وَالسَّلامَهِ وَالإسلامِ، وَالعافِیَهِ المُجَلَّلَهِ، وَالرِّزقِ الواسِعِ، وَدَفعِ الأَسقامِ، اللّٰهُمَّ ارْزُقْنا صِیامَهُ وَقِیامَهُ، وَتِلاوَهَ القُرآنِ فِیهِ، اللّٰهُمَّ سَلِّمْهُ لَنا، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فِیهِ» .

جابر می گوید امام باقر عليه‌السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله این گونه بود که چون هلال ماه رمضان پدیدار می شد رو به قبله می کرد و دست های خود را بالا می برد و می گفت: بارالها آن ماه را بر ما پدیدار کن با امنیت و آرامش و آسایش و صلح و آرامش و عافیت فراگیر و روزی گسترده و دفع بیماریهاو گرفتاریها، بارالها، امساک و روزه گرفتن و شب زنده داری و تلاوت قرآن در این ماه را روزی ما فرما....

* امام باقر عليه‌السلام فرمود:

«إذا دَخَلتَ المَسجِدَ وَأَنتَ تُریدُ أَنْ تَجلِسَ فَلا تَدخُلْهُ إلّاطاهِراً. وَإذا دَخَلتَ فَاسْتَقبِلِ القِبْلَهَ ثُمَّ ادْعُو اللّٰهَ وَاسْأَلْهُ وَسَمِّ حَینَ تَدخُلُهُ، وَاحْمَدِ اللّٰهَ وَصَلِّ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله».

هرگاه وارد مسجد شدی که خواستی در آن بنشینی وارد نشو مگر با طهارت و پاکی و چون داخل شدی رو به قبله کن و خدا را بخوان و از او بخواه و هنگام ورود به مسجد بسم اللّٰه بگو و خدا را ستایش نما و بر پیامبر و خاندانش درود فرست.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خالد بن ولید را برای انجام مأموریت بسوی قبیلۀ بنی مصطلق فرستاد، خالد بن ولید مأموریت خود را خوب انجام نداد و با این قبیله بطور ناشایست عمل کرد. چون خبر به رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید حضرت رو به قبله کردند و گفتند:

«فَاسْتَقبَلَ القِبلَهَ، ثُمَّ قالَ: اللّٰهُمَّ إنِّی أَبرَأُ إلَیكَ مِمّا صَنَعَ خالِدُ بنُ الوَلِیدِ».

خدایا من از آنچه خالد بن ولید انجام داده بی زارم.

سپس حضرت علی عليه‌السلام را بسوی قبیله بنی مصطلق فرستادند تا رضایت آنها را حاصل نماید، حضرت علی پس از انجام مأموریت به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گزارش کار داد، آن حضرت از رفتار حضرت علی عليه‌السلام اظهار رضایت نمودند وفرمودند:

«یا عَلِیُّ، أَعطَیتَهُمْ لَیَرضَوا عَنِّی، رَضِیَ اللّٰهُ عَنكَ، یا عَلِیُّ! إنَّما أَنتَ مِنِّی بِمَنزِلَهِ هارونَ مِنْ موسیٰ إلّاأَنَّهُ لا نَبِیَّ بَعدِی» .

ای علی! کارهای آنان را سامان بخشیدی تا از من خشنود گردند

خدا از تو خشنود شود، ای علی! تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسی هستی جز این که پس از من پیامبری نخواهد بود.

2 - دعا کردن با امید و ترس
بندگان خدا هنگام دعاکردن و خواستن چیزی از پروردگارشان باید حالت امید و ترس داشته باشند.

خداوند متعال می فرماید: «وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ»

«پروردگار را با ترس و امید بخوانید، همانا رحمت خداوند به نیکوکاران نزدیک است».

حضرت امیرالمؤمنین علی عليه‌السلام فرمودند: بین خوش گمانی به خدا و بسیار ترسیدن از او جمع کنید، که خوش گمانی بنده به پروردگار، باید به اندازه ی ترس از او باشد .

خداوند به حضرت عیسی عليه‌السلام وحی کرد:... خوشحالیِ من در این است که تو ترس خودت را از عذاب من و امیدت را به بخشش من ابراز داری، با ترس و امید بسوی من بیا.

3 - استمرار بخشیدن و اصرار بر دعا
بنده نباید هنگام دعا کردن خسته شود و انتظار داشته باشد بلافاصله دعایش مستجاب شود. پس اگر برآورده شدن حاجتش طول کشید، نباید مأیوس شود و بجاست که دعا کردن را ادامه دهد.

امام صادق عليه‌السلام فرمود: هنگامی که بنده دعا کند، خداوند پیوسته

دعایش را مستجاب می کند، البته تا زمانی که (در بر آورده شدن حاجتش) شتاب نکند .

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«إنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ السّائِلَ اللَّحُوحَ» پروردگار متعال، دعاکننده ای را که زیاد اصرار می ورزد، دوست دارد.

عقبه هجری می گوید: من از امام باقر عليه‌السلام شنیدم که فرمود:

به خدا سوگند حتماً پروردگار، حاجت بنده مؤمنی را که بر خواسته خود اصرار ورزد، بر آورده می سازد. امام باقر عليه‌السلام در حدیثی دیگر چنین می فرماید: سزاوار است مؤمن درحال آرامش، آنگونه دعا کند که در حال بلا دعا می کند و هنگامی که حاجتش بر آورده شد دعا را ترک نکند و از دعا خسته نشود... .

گاهی خداوند متعال در اجابت دعای مؤمن تأخیر می کند که در همین تأخیر هم برکت است .

این قسمت را با سخنی از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله خاتمه می بخشیم که فرمود: خداوند بیامرزد بنده ای راکه از خداوند حاجتی را می خواهد و دعای او مستجاب بشود یا نشود در دعا اصرار می کند سپس این آیه را قرائت کرد: «وَأَدْعُواربِّی عَسَیٰ أَلَّآ أَكُونَ بِدُعَآءِ رَبِّی شَقِیًّا» .

«خدای یکتا را می خوانم و امیدوارم که چون او را بخوانم مرا از درگاه لطفش محروم نگرداند» .

ربّ خود را دعا کنم شایداین دعا، راه خیر بُگشاید

4 - ذکر نمودن حاجت ها
گرچه خداوند کریم از خواسته های بندگانش آگاه است ولی بهتر است دعاکننده نیازهای خود را بر زبان آورد.

امام صادق عليه‌السلام فرمود: خداوند می داند که بنده اش هنگام دعاکردن چه می خواهد، ولی دوست دارد که حوائجش را بر زبان جاری کند .

خداوند در حدیث قدسی به حضرت موسی عليه‌السلام چنین می فرماید: ای موسی! هر احتیاجی داری از من بخواه، حتی علف گوسفند و نمک غذایت را. امام صادق عليه‌السلام فرمود: دعاکنید که با هیچ چیزی مثل دعا به خدا نزدیک نمی شوید. در دعا خواسته های کوچک را به سبب کوچک بودن ترک نکنید که خدای کوچک ها، همان خدای بزرگ هاست.

5 - خشوع در دعا
سزاوار است بنده با حضور قلب، فروتنی و خاکساری دعا نماید.

این دستور خداوند در قرآن کریم است که می فرماید:

«ادْعُوارَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَهً».

«خدای خود را با زاری و نهانی بخوانید».

خداوند به حضرت موسی عليه‌السلام وحی کرد: ای موسی! هنگامی که مرا می خوانی، بیمناک و هراسان باش، صورتت را به خاک بگذار و با بهترین (اعضای) بدنت برای من سجده کن .

خداوند به عیسی عليه‌السلام وحی کرد، ای عیسی، مرابخوان همچون شخص غرق شده و غمگین که نجات دهنده ای ندارد. ای عیسی، قلبت را برای من ذلیل کن.

6 - توکّل در دعا
توکّل به خدا در همۀ کارها خصوصاً در دعا نمودن، از دیگر آدابی است که برای هنگام دعا ذکر نموده اند. دوآیه ی زیر پیرامون توکّل مؤیّد همین مطلب است:

«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِینَ» .

«خداوند توکّل کنندگان را دوست دارد».

«وَقَالُواحَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِیلُ * فَانقَلَبُوابِنِعْمَهٍ مِّنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ» .

«وگفتند خداوند مارا کفایت می کند وچه خوب وکیلی است. آنان همراه با نعمت و فضلِ خداوند برگشتند وهیچ گونه بدی به آنان نرسید».

7 - خالی کردن قلب از بیماری های درونی
براستی اگر قلب دعاکننده آلوده به گناه باشد دعایش مستجاب نمی شود حتی اگر شب و روز برای خدای سبحان سجده کند.

* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

روزی حضرت موسی هنگام عبور از مکانی یکی از اصحاب خود را دید که در حال سجده است پس از بازگشت باز هم او را در حال

سجده دید با خود گفت: اگر حاجتت به دست من بود آن را بر آورده می کردم، خداوند به او وحی کرد: ای موسی! اگر آنقدر سجده کند تاگردنش قطع شود دعای او را قبول نمی کنم مگر آنکه از آنچه دوست ندارم به سوی آنچه دوست دارم برگردد... و در روایت دیگری آمده است او را نمی بخشم درحالیکه او دنیا را دوست دارد .

* امام صادق عليه‌السلام فرمود:

«إنَّ اللّٰهَ عَزَّ وَجَلَّ لٰایستَجیبُ دعاءبظَهْرِ قَلْبِ قٰاسٍ».

خداوند دعائی را که از قلب آلوده به قساوت برخیزد اجابت نمی کند.

پروردگار به حضرت موسی عليه‌السلام وحی نمود:

«یا مُوسیٰ، ادْعُنی بِالقَلبِ التَّقِیِّ النَّقِیِّ وَاللِسٰانِ الصّادِقِ» ای موسی! مرا با قلب پاک و پاکیزه [از آلودگی ها] و زبان راستگو بخوان.

8 - ستایش خداوند قبل از بیان حاجت
امام صادق عليه‌السلام فرمود: هنگامی که یکی از شما حاجتی از حوائج دنیا را از خداوند می خواهد، سزاوار است ابتدا به مدح و ثنای الهی پرداخته و پس از آن بر محمّد و آلش درود فرستد، آنگاه از خداوند حاجات خود را بخواهد .

امام صادق عليه‌السلام می فرماید: در کتاب امیرمؤمنان علی عليه‌السلام آمده است که:

«إنَّ المَسأَلَهَ بَعدَ المِدحَهِ» همانا خواستن (نیاز) بعد از حمد و ثنای (خداوند) باشد .

همچنین امام صادق عليه‌السلام در بیان اهمّیت ستایش خداوند پیش از بیان حاجت می فرماید: چگونه وقتی یکی از شما می خواهد حاجتی از نزد سلطانی طلب کند خود را به گونه ای مهیّا می سازد که با بهترین بیان آن نیاز را از او بخواهد؛ پس هنگامی که حاجتی را از خداوند می خواهید، او را تمجید و ستایش کنید و بگوئید:

«یا أجوَدَ مَنْ أعطیٰ، وَیا خَیرَ مَنْ سُئِلَ، وَیا أرحَمَ مَنِ اسْتُرحِمَ، وَیا واحِدُ یا أحَدُ، (یافَردُ) یا صَمَدُ، یا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً أحَد، یا مَنْ لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَهً وَلا وَلَداً، یا مَنْ یَفعَلُ ما یَشاءُ وَیَحكُمُ ما یُرِیدُ وَیَقضِی ما أَحَبَّ، یا مَنْ یَحُولُ بَینَ المَرءِ وَقَلبِهِ، یا مَنْ هُوَ بِالمَنظَرِ الأعلیٰ، یا مَنْ لَیسَ كَمِثلِهِ شَیءٌ، یا سَمِیعُ یا بَصِیرُ.

وأکثِرْ مِنْ أسماءِ اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ، فَإنَّ أسماءَ اللّٰهِ تَعالیٰ كَثِیرَهٌ، وَصَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَقُلْ: «اَللّٰهُمَّ أوسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزقِكَ الحَلالِ ما أكُفُّ بِهِ وَجهِی، وَأُؤَدِّی بِهِ أمانَتِی، وَأَصِلُ بِهِ رَحِمِی، وَیَكُونُ لی عَوناً عَلَی الحَجِّ وَالعُمرَهِ» .

ای بخشنده ترین کسی که عطا می کند، و ای بهترین کسی که از او درخواست شود، ای مهربانترین کسی که از او درخواست بخشایش شود، ای یگانه، ای یکتا، ای بی مانند، ای بی نیاز، ای آنکه نزاد و زاده نشد و هیچ کسی همتا و همگون او نیست، ای کسی که همسری نگرفت و هیچ فرزندی برایش نیست، ای آنکه هرچه را بخواهد انجام می دهد و آنچه را اراده کند حکم می کند و آنچه را دوست بدارد محقق می سازد، ای کسی که بین انسان و دلش مانع می شود، ای آنکه در برترین چشم انداز است، ای کسی که هیچ چیزی مانندش نیست، ای شنوا، ای بینا.

و نامهای خداوند عزّ و جلّ را بسیار بر زبان بیاور که نامهای خداوند متعال بسیار است و بر محمد و آل محمد درود فرست و بگو:

بار إلها از روزیِ حلالت بر من بسیار گسترش دِه به اندازه ی که با آن آبرویم را حفظ کنم و امانتم را بپردازم و صله رحم انجام دهم و کمک بر انجام حجّ و عمره ام باشد.

9 - شروع دعا با صلوات بر محمّد و آل محمّد عليهم‌السلام
امیر مؤمنان عليه‌السلام فرمود: هنگامی که حاجتی از محضر الهی داری بیان خواسته ات را با درود بر محمّد و آل محمّد آغاز کن و سپس حاجات خود را طلب نما؛ زیرا خداوند، کریم تر از آنست که از او دو چیز خواسته شود، یکی را عطا کند و از دادن دیگری دریغ ورزد .

* امام صادق عليه‌السلام نیز می فرماید:

«لا یَزالُ الدُّعاءُ مَحجُوباً حَتّیٰ یُصَلّیٰ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ» . دعا پیوسته در حجاب می ماند (و بسوی خدا بالا نمی رود)، مگر اینکه بر محمد و آل محمد درود فرستاده شود.

10 - گریستن در حال دعا
صاحب کتاب شریف عدّه الداعی، این حالت را، سیّد آداب دعا و اوج قلّۀ آن می نامد زیرا دلالت بر رقّت قلب یعنی شکستگی دل دارد. رقّت قلب از نشانه های اخلاص است که دعا را با آن می توان به مرحلۀ اجابت نزدیک نمود. به همین جهت است که خداوند سبحان به حضرت عیسی عليه‌السلام فرمود:

«صُبَّ لی مِنْ عَینَیكَ الدُّموعَ ».

با چشمهایت برای من اشک بریز.

در گریستن برکاتی است که در سایر حالات نیست.

امام صادق عليه‌السلام فرمود: هنگامی که بدنت به لرزه در آمد، اشک هایت جاری شد، قلبت ترسان و خائف گردید، همانا حاجات تو برآورده می شود .

ونیز امام صادق عليه‌السلام از قول پدر بزرگوارشان امام محمّد باقر عليه‌السلام می فرماید: نزدیکترین حالت بنده به پروردگار وقتی است که در حال سجده گریه کند ، شاید به همین علّت باشد که امام صادق عليه‌السلام دستور می دهد: هنگامی که قلب یکی از شماها شکست دعا کنید، زیرا قلب نمی شکند مگر اینکه خالص شده باشد. همچنین ایشان در سخنی نورانی، چاره ی راه را برای افرادی که نمی توانند اشک از چشمانشان در حال عبادت جاری نمایند بیان نموده اند که: اگر حالت گریه به تو دست نداد تباکی کن یعنی خود را بصورت گریه کنندگان در آور، اگر به اندازۀ سر مگسی اشک از چشمانت جاری شود خوشا به حالت .

11 - اعتراف به گناهان
اعتراف به خطا از دیگر آداب هنگام دعا است که به وسیلۀ آن می توان خواسته را به اجابت نزدیک تر نمود، امام صادق عليه‌السلام در این زمینه می فرماید: لازم است انسان حمد و ستایش حق گوید و اوصاف جمیله اش را بیان کند، آنگاه اقرار به گناهان خود نموده و پس از آن حاجت خود را درخواست کند، بخدا سوگند گناه شخص فقط با اقرار (در پیشگاه خدا) پاک می شود . در روایت دیگری حضرت می فرماید: ابتدا حمد و سپاس حق گو، نعمت های او را بیاد آور، شکر آنها کن، آنگاه صلوات بر محمد و آل محمد فرست. پس گناهانت را بیاد آور و اقرار به آنها بکن و از خداوند طلب مغفرت و بخشش نما .

12 - توجه به مقام و منزلت ربوبی
دعاکننده باید متوجه باشد که با چه مقامی صحبت می کند، هرمقدار مقام خداوند در نزد او زیاد باشد، توجه خدا نیز به او همانگونه می شود. امام صادق عليه‌السلام فرمود: هرکس می خواهد بداند که منزلت و رتبه اش در پیشگاه خداوند چقدر است باید ببیند که منزلت خدا نزد او چقدر است، همانا خداوند به همان اندازه برای بنده اش در نظر می گیرد که در دل بنده اش جایگاه دارد .

13 - دعا درحال عافیت و شادمانی
یکی از صفات بندگان صالح خداوند این است که فقط هنگام گرفتاری دست به دعا بر نمی دارند بلکه در حالت آسایش و عافیت نیز دعا می کنند زیرا به فرموده امام صادق عليه‌السلام: دعا در حالت آرامش و آسایش، سبب برآورده شدن حاجات در هنگام بلا و سختی می شود .

از سخنان دیگر آن حضرت این است که: هرکس بترسد به او بلائی برسد و پیش از بلا دعا نماید، خداوند عزوجل هرگز او را دچار آن بلا نخواهد کرد . خداوند متعال به حضرت داود عليه‌السلام وحی کرد: «اُذكُرْنی فی أیّام سَرّائِكَ، أستَجِبُ لَكَ فی أیّام ضَرّائِكَ» . (ای داود)! مرا در وقت شادمانیت یاد کن تا در وقت ناراحتی ات تو را اجابت کنم.

14 - دعا به برادران دینی
دعا کنده هنگام دعا علاوه بر خود، برادران دینی و دیگران را نیز در نظر داشته باشد و بطور عموم دعا کند.

امام صادق عليه‌السلام فرمود: هرکس چهل مؤمن را مقدم بدارد و برای آنها دعاکند و بعد برای خود دعاکند، دعای او مستجاب است .

پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که دعا می کنید برای همه دعا کنید که به اجابت نزدیکتر است .

در فرازی از نمازمان می گوئیم «اهْدِنَا الصِّرَ ٰطَ الْمُسْتَقِیمَ» .

«خدایا ما را به راه راست هدایت کن» با این دعا، از خداوند متعال طلب هدایت و استمرار آن را برای خود و دیگران می کنیم.

شاید به همین دلیل باشد که شب زنده داران در نماز شب خود، چهل مؤمن را دعا می کنند و آمرزش آنان را از خداوند می خواهند.

بطور کلی دعای افراد برای یکدیگر زودتر از دعا برای خودشان به اجابت می رسد، زیرا زبان هر فردی برای خودش گناه کرده است ولی برای دیگران مرتکب گناه نشده است، بنابراین وقتی برای دیگران دعا می کند، با زبانی پاک دعا می کند.

خداوند به حضرت موسی عليه‌السلام وحی کرد:

مرا با زبانی که با آن گناه نکرده ای بخوان. موسی گفت: خدایا! ازکجا چنین زبانی بیاورم، جواب آمد: مرابا زبان غیرخودت بخوان (یعنی از دیگران بخواه تا برایت دعا کنند) .

پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هیچ دعایی همچون دعای شخص در پشت سر دیگری با سرعت به اجابت نمی رسد . دعا برای دیگران در زندگی معصومین عليهم‌السلام و پیروان آن بزرگوران نمونه های فراوانی دارد.

علی بن ابراهیم از پدرش نقل می کند که گفت: (روز عرفه) در موقف، عبداللّٰه بن جندب را دیدم، که اعمال خود را به بهترین وجه انجام می داد، دائماً دست های خود را به آسمان بلند می کرد و اشک از گونه هایش جاری بود و به زمین می ریخت، هنگامی که زمان وقوف تمام شد به او گفتم: ای ابا محمد، هرگز وقوف کننده ای بهتر از تو نیافتم، توبهترین وقوف را (ازنظر توجه به خدا، دعا و معنویت) داشتی.

او در جواب من گفت: به خدا سوگند فقط برای برادران دینی ام دعا کردم، و این هم به این دلیل بود که امام موسی کاظم عليه‌السلام به من خبر داد: هرکس به برادر دینی خود در غیابش دعا کند، ندائی از عرش بلند می شود که صد هزار برابر در حق خودت مستجاب باد. از این جهت من نخواستم صدهزار دعائی را که اجابتش ضمانت شده رها کنم و مشغول یک دعا برای خودم شوم که نمی دانم مستجاب می شود یانه!

15 - بلند کردن دست ها هنگام دعا
حضرت سیدالشهداء عليه‌السلام فرمود: پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله هنگام دعا دو دست مبارکش را بلند می کرد همانگونه که مسکین هنگام طلب غذا دست هایش را بلند می کند .

در کتاب عدّه الداعی آمده است پروردگار به حضرت موسی عليه‌السلام وحی کرد: ای موسی! دو دستت را با چنان حالت ذلّت و خاکساری درمقابل من بلند کن که بنده هنگام استغاثه و پناه بردن به مولایش، دست های خود را بلند می نماید؛ اگر چنین کنی (به تو) رحم می کنم، (زیرا) من از هر بزرگواری، بزرگوارتر و از هر توانمندی، تواناتر هستم.

ای موسی! از فضل و رحمت من بخواه که هر دوی اینها به دست من است و غیر من مالک آنها نیست... .

16 - در دست داشتن انگشتر عقیق یا فیروزه
امام صادق عليه‌السلام از قول پیامبراسلام صلی الله علیه و آله چنین نقل می فرماید که خداوند متعال فرمود: من حیا می کنم از اینکه بنده ای دست های خود را بلند کند و در آن انگشتری فیروزه باشد و من او را محروم برگردانم. باتوجه باینکه دراین روایت کلمۀ (عبد) بکار رفته است می توان این توضیح را اضافه نمود که دعاکننده باید در مقام عبودیت و بندگی باشد، آنگاه با انگشتر فیروزه دعا کند و گرنه این روایت شامل حال ستمگران و پادشاهانی که انگشتر فیروزه بدست می کنند نمی شود.

امام رضا عليه‌السلام از جدّ خود امام صادق عليه‌السلام نقل نموده است که:

هرکس انگشتر عقیق در دست کند، فقیر نمی شود و حاجات او به بهترین وجه بر آورده می گردد .

17 - خوش بین بودن به خداوند
در حدیث قدسی آمده است:

«أنا عِندَ ظَنِّ عَبدی بی، فَلا یَظُنَّ بی إلّا خَیراً» . من نزد گمان بنده ام هستم و بنده ام جز خیر به من گمان نداشته باشد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: خدا را بخوانید در حالی که یقین دارید شما را اجابت می کند.

18 - خواندن دعا در زمان های تعیین شده
گاهی دعایی برای زمان خاصی وارد شده است که آن زمان در استجابت دعا مؤثّر است. مانند، دعای سمات که در آخرین ساعات روز جمعه خوانده می شود یا دعاهایی که در شب ها و روزهای ماه مبارک رمضان وارد شده است که توضیح این مورد در ص 62 زمان دعا خواهد آمد.

19 - خواندن دعا در مکان های تعیین شده
گاهی دعایی برای مکان خاصی است و آن مکان در اجابت دعا مؤثّر است که توضیح این مورد نیز در ص 67 مکان دعا خواهد آمد.

20 - دعا در تنهائی و خلوت
دعا در تنهائی و خلوت فوائد و برکات خاصی دارد و دعا در جمع مؤمنین و جماعات اسلامی فوائد و برکات دیگری دارد، بنابراین برای بهره مندی از همه برکات، خوب است که هم در تنهایی و خلوت و هم در بین جماعت مؤمنین دعا کنیم.

اگر بندۀ خدا در تنهائی و خلوت دعاکند، کمتر دچار ریا می شود و دعایش مخلصانه خواهد بود، خیلی راحت گریه و زاری می کند و با خدا صحبت کرده و خواسته های خود را می خواهد، شکی نیست هنگامی که در بین جمعیت باشد توجه به افراد و اطرافیان و بعضی از آداب اجتماعی مانع آن توجه خاص در حالت خلوت می شود.

امام رضا عليه‌السلام فرمود:

یک دعا در تنهائی و خلوت، برابر با هفتاد دعای آشکار است. البته دعا در جمع مؤمنین برکات ویژه ای دارد که در شماره زیر بیان می شود.

21 - دعا همراه با دیگران
با توجه به اینکه در بین انسان های با ایمان، افرادی هستند که به خداوند متعال نزدیک ترند و خداوند توجه بیشتری به آنها دارد؛ بهتر است شخص در جمع و همراه دیگران دعا کند تا احتمال اجابت آن از سوی خدا بیشتر شود.

این مطلب را می توان با جریان مباهله ی پیامبر صلی الله علیه و آله تأیید نمود، آن زمان که رسول خدا صلی الله علیه و آله می خواست با دشمنان مباهله نماید، خداوند دستور داد تا با اهل بیت خود، همه با هم لعنت خدا را برای دروغگویان بخواهند.

در حدیثی بسیار جالب امام صادق عليه‌السلام می فرماید: هرگروه چهل نفری که اجتماع کنند و حاجتی را از خداوند بخواهند، خداوند دعای آنها را مستجاب خواهد کرد، در صورتی که این گروه عدد شان به چهل نفر نرسد (می توانند) چهار نفر شوند و ده بار حاجت خود را بخواهند و دعا کنند و اگر چهار نفر نیز موجود نبود، یک نفر می تواند چهل بار خدا را بخواند، که در این صورت خداوند عزیز و جبّار، خواسته ی او را برآورده می سازد .

دعا کردن همراه با دیگران شیوه ی اولیای الهی بوده است.

امام صادق عليه‌السلام می فرماید:

هر مسأله ای که پدرم را محزون می ساخت، زنان و کودکان را جمع می نمود و دعا می فرمود و آنها آمین می گفتند .

دعا همراه با دیگران برکات ویژه ای دارد و در تنهائی و خلوت نیز آثار مخصوص دیگر. از اینرو اولیاء الهی ما را به هر دوی اینها راهنمائی نموده اند تا از برکات هیچ یک محروم نمانده بتوانیم به مرحله ی استجابت دعا برسیم.

بنابراین دعا کننده باید ببیند در تنهائی توجه بیشتر دارد یا همراه با دیگران در هر کجا توجه بیشتر پیدا می کند دعا کند ولی از این نکته غافل نباشد که ممکن است در ضمن جمع مستجاب الدعوه ای باشد که از برکت او دعای دعا کننده نیز مستجاب گردد.

فصل سوّم: آداب پس از دعا

1 - کشیدن دو دست به سر و صورت پس از دعا
از امام صادق عليه‌السلام روایت شده که فرمود: هیچ بنده ای دست های خود را به درگاه خداوند عزیز جبار نگشاید جز اینکه خداوند عزّ و جلّ حیا می نماید که دست او را خالی برگرداند پس هرچه از فضل و رحمتش بخواهد در دست او قرار می دهد، بنابر این هنگامی که هریک از شما دعا کردید دست خود را بر نگردانید جز اینکه آنها را به سر و صورت خود بکشید .

و در ذیل روایت دیگری آمده است که دستها رابه صورت خود بکشید.

2 - صلوات بر محمّد و آل محمّد عليهم‌السلام پس از دعا
از امام صادق عليه‌السلام روایت شده که فرمود: هرکس حاجتی را از خداوند می خواهد اول بر محمد و آل او درود فرستد سپس حاجت خود را طلب کند و بعد از بیان حاجت دوباره بر محمد و آل محمد درود فرستد. (زیرا از آنجا که درود بر اهل بیت عليهم‌السلام حتماً پذیرفته می شود) خداوند عزّ و جّل کریم تر از آن است که ابتدا و انتهای دعا را قبول نماید و وسط آن را رد کند .

3 - قرائت این ذکر پس از دعا
یکی دیگر از آداب پس از دعا این است که دعا کننده پس از درخواست حاجت این جمله را که بر گرفته از سخنان امام صادق عليه‌السلام است بخواند

«ماشاءَ اللّٰهُ لا حَوْلَ ولا قُوَّهَ إلّابِاللّٰهِ العَلِیِّ العَظِیمِ».

آنچه خدا خواهد (می شود) هیچ جنبش وهیچ نیروئی نیست جز از خدای والا مرتبۀ بزرگ.

4 - پرهیز از گناه بعد از دعا
گناه بعد از دعا سبب قطع رحمت الهی و مانع اجابت دعا می شود.

امام باقر عليه‌السلام می فرماید:

همانا بنده از خداوند حاجتی از خواسته های دنیائی اش را می طلبد واز شأن خداوند متعال این است که در زمان نزدیک یا آرام آرام آن حاجت را برآورد، اما بنده نزدیک زمان اجابت دعا، گناه می کند و خداوند به مَلَکی که مأمور اجابت او بوده است دستور می دهد که حاجت او را برآورده مکن؛ زیرا او مرا (باگناه خود) خشمگین ساخت و از ناحیۀ من مستحق محرومیّت است .

در برخی ادعیه آمده است:

«أعوذُ بِكَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَرُدُّ الدُّعاءَ» بار خدایا، از گناهانی که دعا را ردّ می کند و مانع استجابت آن می شود، به تو پناه می برم.

در نتیجه باید این نکته همواره آویزۀ گوش مان باشد که، انسان مؤمن پس از دعا نباید اعمالی را انجام دهد که نعمت های الهی تغییر کند و مانع اجابت دعا و نزول رحمت خداوند گردد.

 

منبع: چه کنیم دعایمان به اجابت برسد؟ / موسسه پیام امام هادی عليه‌السلام 

 

منشورات
k