- امام صادق علیه السلام: دعا کن و مگو که کار از کار گذشته است. زیرا دعا، عین عبادت است. خداوند می فرماید: «کسانی که از عبادت من گردن فرازی کنند؛ به زودی با خواری به دوزخ در می آیند.» و فرموده است: «مرا بخوانید تا پاسختان دهم.»
- امام صادق علیه السلام: خداوند به وسیله ی دعا آنچه را که می داند برای آن به درگاهش دعا می شود و او، آن را اجابت می نماید، دفع می کند و اگر بنده به آن دعا موفق نشده بود، هرآینه به او بلایی می رسید که ریشه اش را از زمین می کند.
- امام علی علیه السلام: دعا کلید های کامیابی و رمز های رستگاری است و بهترین دعا دعایی است که از سینه ی پاک و دلی پارسا برآید. مناجات مایه ی نجات است و اخلاص، مایه ی خلاص. پس هرگاه هراس و بی تابی بالا گرفت به خدا باید پناه جست.
- امام صادق علیه السلام: هرگاه به یکی از شما رقت قلب دست داد، دعا کند. زیرا قلب تا خالص نشود رقت نمی یابد.
- امام صادق علیه السلام: لقمان به فرزندش گفت: «...وقتی بر مرکب خویش سواری، به خواندن کتاب خدا بپرداز، وقتی سرگرم کار هستی تسبیح بگو، و هرگاه که تنها بودی به دعا مشغول شو.»
- پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به علی علیه السلام فرمود: به برکت وجود امامان از نسل توست که به امتم باران داده می شود و دعایشان مستجاب می شود، خداوند، بلا را از آنان برمیگرداند و رحمت، از آسمان فرود می آید.
- پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله : هرگاه فردی از شما دعا می کند، تقاضاهای بزرگ بنماید؛ زیرا بر خداوند هیچ چیز بزرگ (سنگین) نمی آید.
- امام علی علیه السلام: دعا کردن را پنج موقع مغتنم شمارید: هنگام خواندن قرآن، هنگام اذان، هنگام بارش باران، هنگام برخورد دو صف برای شهادت و هنگام دعای ستمدیده. زیرا هیچ مانعی میان آن و عرش نیست.
- امام باقر علیه السلام می فرماید: خداوند از میان بندگان مومنش بنده ای را که بیشتر دعا کند دوست می دارد. پس بر شما باد دعا کردن در سحرگاهان تا طلوع خورشید؛ زیرا این، وقتی است که در آن درهای آسمان باز می شود و روزی ها تقسیم می شود و حاجت های بزرگ برآورده می گردد.
- امام صادق علیه السلام: جدم می فرمود:«در دعا کردن پیش دستی کنید؛ زیرا بنده، چنان چه اهل دعا باشد وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند، گفته می شود:«صدایی آشناست!» و چنان چه اهل دعای بسیار نباشد، وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند، گفته می شود:«تا به حال کجا بودی؟!»
- امام صادق علیه السلام: هرگاه حاجتی داشتی، وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان، سپس حمد و ثنای خدا را به جای بیاور و نعمت هایش را یاد کن، آنگاه دعایت اجابت می شود.
- امام صادق علیه السلام : هرکه شب را با وضو بخوابد، آن شب، بسترش مسجد اوست و اگر برخیزد و نماز بخواند و سپس به ذکر خدا بپردازد، هرچه از خدا بخواهد، به او عطا می فرماید.
-
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله : هرکس دعایش را به همه ی مردان و زنان مومن تعمیم دهد، دعایش مستجاب می شود.
-
سپاس خداى را سزاست بر هر نعمتى كه بر من ارزانى داشته يا موجود مى باشد.
- پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله : دعا، كليد حاجت است و لقمههاى حلال، دندانه هاى آن كليدند.
- پیامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله : خداوند عزّوجل شرم میکند از بندهاش که با جماعت ، نماز بخواند و سپس حاجتش را از او بخواهد و برود و حاجتش را برآوده نسازد.
- امام صادق عليه‌السلام : دعا، مخزن اجابت است، همچنان كه ابر مخزن باران است.
- پیامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله : ناتوانترین مردم كسی است كه از دعا كردن ناتوان باشد.
- پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله : ترک دعا گناه است.
شرح مناجات توبه کنندگان امام سجاد عليه‌السلام
شرح مناجات توبه کنندگان امام سجاد عليه‌السلام
مناجات تائبین اولین مناجات از منجات های خمسه عشر است. عرفا اولین منزل سیر و سلوک را «یقظه» می دانند. یقظه یعنی بیداری. بعضی از عرفا اولین منزل را توبه می دانند؛ از آن جایی که امام سجاد عليه‌السلام آغاز مناجات خود را توبه قرار داده، لذا اولین منزل از نظر ما توبه است، که البته در حاق توبه بیداری هم هست.
مقدمات ورود به مقام توبه:
إِلهِى أَلْبَسَتْنِى الْخَطايا ثَوْبَ مَذَلَّتِى ، وَجَلَّلَنِى التَّباعُدُ مِنْكَ لِباسَ مَسْكَنَتِى ، وَأَماتَ قَلْبِى عَظِيمُ جِنايَتِى ، فَأَحْيِهِ بِتَوْبَةٍ مِنْكَ يَا أَمَلِى وَبُغْيَتِى ، وَيَا سُؤْلِى وَمُنْيَتِى.
خدایا! گناهان بر من لباس خواری پوشانده و دوری از تو جامه درماندگی بر تنم پیچیده و بزرگی جنایتم دلم را میرانده، پس آن را با توبه به درگاهت زنده کن، ای آرزویم و مرادم و خواسته‌ام و امیدم.
1.درک زشتی گناه
اولین مقدمه برای ورود به مقام توبه درک زشتی گناه است. وقتی امام سجاد عليه‌السلام می فرماید: خدای من؛ گناه لباس لذت و خواری بر تنم پوشانده است، و دوری از تو لباس مسکنت و درماندگی.
همین کافی است که انسان درک کند که گناه چیست؟ و چگونه لبسا خواری و ذلت است؟
متاسفانه بعضی برای این که از یک اشتباه فرار کنند خود را مرتکب چندین نوع گناه می کنند. مثلا برای اثبات مدعای کذب شان هم قسم نا حق میخورند و هم دروغ میگویند. چرا؟ به جهت این که به قبح گناهان واقف نیستند.
اگر انسان توبه نکند همین گناه منشأ بسیاری از گناهان دیگر می شود. انسان تا این لباس را از تن خود بیرون نکند گریبان گیر وی هست و آلودگی ها و امراض پیرامونی را هم به وی منتقل می کند.
2.دوری از خدا را خواری دانستن
دوری از خدا لباس خواری است. هر که به خدا نزدیکتر، عزیزتر، و هر که از خدا دورتر، خوارتر. اگر انسان به حسب ظاهر از رفاه و آسایش برخوردار و همه گونه امکانات در اختیار داشته باشد ملاک و میزان این است که: آیا خدا را دارد یا نه؟ لذا می فرماید:«بیچاره کسی است که از خدا دور باشد.»
3.گناه و دلمردگی
همانطور که سموم انسان را می کشند گناه هم دل را می کشد کسی که قصد توبه دارد باید به این حقیقت واقف شود که گناه دل مردگی می آورد و اگر دل بمیرد دیگر امیدی به نجات و طهارت او نیست.
تفاوت جنایت و گناه
جنایت ریشه اش جرم است. جرم یعنی گناهانی که ریشه در حق الناس دارند. به دیگر معنی برای تحقق جرم باید مفعولی باشد تا تعدی صورت پذیرد. باید حریم افراد رعایت شود تا باری از حق الناس بر گرده ما نشیند. آن مسائلی که «حق الله» است توبه اش آسان تر است. اما حق انسان مظلوم باید داده شود تا توبه پذیرفته گردد.
توبه، نوعی زندگی
عده ای گمان می برند زندگی همین اوضاع و شرایط مادی است، در حالی که این زندگی نوعی مرگ است. اگر انسان خود را از این آلودگی ها خارج کند، زندگی جاودانه خواهد یافت. پس توبه نوعی حیات است. کسی که گناه کرده مرده است؛ در واقع گناهانش قبرستان اوست. چنین شخصی از آنجا که دعا و عملش روح حیات انسانی ندارند هیچ تاثیری بر زندگی او نمی بخشند و شاید هم اساساً این نوع افراد موفق به دعا نشوند.
آثار توبه ی واقعی
شخص توبه کننده احساس نکند که هنوز گناه کار است و خدا او را نبخشیده این حالت، شک در غفاریت خداوند است. خداوند غافر، غفار و غفور است و هیچ شکی نباید داشت. اساسا نباید به یاد گناه اش بیافتد که آیا بخشیده شده است یا خیر؟
در معارف دینی گفته شده است که بعد از توبه یاد گناه کردن عین جفا است. کسی که توبه ی نصوح به جا آورده است و آثار توبه را در خود دیده باید به دنبال مقام بالاتر باشد تا به آن مقام صعود نماید.
فَوَعِزَّتِكَ ما أَجِدُ لِذُنُوبِى سِواكَ غافِراً ، وَلَا أَرَىٰ لِكَسْرِى غَيْرَكَ جابِراً ، وَقَدْ خَضَعْتُ بِالْإِنابَةِ إِلَيْكَ
به عزّتت سوگند برای گناهانم آمرزنده‌ای جز تو نمی‌یابم و برای دل‌شکستگی‌ام جبران‌کننده‌ای جز تو نمی‌بینم، به پیشگاهت با توبه و انابه فروتنی نمودم
تفاوت توبه و انابه:
در توبه امکان شکست وجود دارد. انسان تائب ممکن است توبه خود را بشکند، اما انابه نوعی توبه است که قابل شکست نیست. توبه بازگشت از گناه است؛ ولی انابه بازگشت به سوی خدا است. اگر انسان از گناه برگردد و خود را شستشو دهد طاهر می شود و وارد مقام انابه می شود؛ «منیب الیک» در منازل السائرین. این گونه نیست که هرکسی توفیق الهی پیدا کند. آفرینش همه تنبیه خداوند دل است، اما افراد اکثرا غافل اند. آنانی که در گهواره ی غفلت تا صبح در خوابند و یا زندگی یک عمر برای شان گهواره ی کودکانه بوده است سر برون نمی آورند تا عظمت عالم آفرینش را ببینند. لذا کسی که انابه ی قلبی داشته باشد از جمله کسانی است که به حریم یار راه می یابد.
رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:
«من شب ها با خدای خود بیتوته می کنم.»
بیتوته کردن یعنی تنها نشستن و بیداری با تفکر و تنبه. در این حالت خدا ببه رسول اش طعام و شراب می دهد و از او پذیرایی می کند.
وَعَنَوْتُ بِالاسْتِكانَةِ لَدَيْكَ ، فَإِنْ طَرَدْتَنِى مِنْ بابِكَ فَبِمَنْ أَلُوذُ ؟ وَإِنْ رَدَدْتَنِى عَنْ جَنابِكَ فَبِمَنْ أَعُوذُ ؟ فَوا أَسَفاهُ مِنْ خَجْلَتِى وَافْتِضاحِى ، وَوا لَهْفاهُ مِنْ سُوءِ عَمَلِى وَاجْتِراحِى .
با ذلّت و خواری، به درگاهت تسلیم شدم، اگر مرا از درگاهت برانی به که روی آورم؟ و اگر از آستانت بازگردانی به که پناه برم؟ در این حال افسوس از شرمندگی و رسوایی‌ام و دریغ از زشتی کردار و فراهم آوردن گناهانم،
با این مقدمات که گذشت تازه انسان وارد مقام توبه می شود. هر مقام «حال» خاصی دارد. مقام، صفت دائمی و پایدار در انسان است اما حال صفت متغیر است. در مقام توبه باید حال انابه و در مقام انابه باید حال محاسبه داشت.
دوم این که: انسان هیچ دری و پناهگاهی ندارد و اگر خداوند او را از این در براند حتی اگر گناهانش را به نزدیک ترین دوستانش بگوید در دل نگه نداشته و نزد افراد دیگر نقل می کنند. پس فقط یک پناهگاه وجود دارد که انسان می تواند خود را از همه حوادث حفظ کند و آن سنگر غفاریت الهی است.
حالت سوم این که احساس شرم و خجلت کند تا همین که خواست به خداوند بگوید من این گناه را کردم عرق شرم سر تا پای وجودش را فرا گیرد.
أَسْأَلُكَ يَا غافِرَ الذَّنْبِ الْكَبِيرِ، وَيَا جابِرَ الْعَظْمِ الْكَسِيرِ ، أَنْ تَهَبَ لِى مُوبِقاتِ الْجَرائِرِ ، وَتَسْتُرَ عَلَىَّ فاضِحاتِ السَّرائِرِ
ای آمرزنده گناهان بزرگ و ای جبران‌کننده استخوان شکسته، از تو درخواست می‌کنم که گناهان تباه‌کننده‌ام را بر من ببخشایی و بر من بپوشانی پنهان‌کاری‌های رسواکننده‌ام
درخواست های امام سجاد عليه‌السلام
بعضی از گناهانی را که انسان مرتکب می شود حقیقتا اگر خداوند نبخشد اسباب هلاکت او در قیامت و عالم آخرت می شود.
حضرت امام سجاد عليه‌السلام چندین خواسته از خداوند دارد: گناهان هلاک کننده را بر ببخشاید.
این که بعضی از گناهان قابل جبران نیست دلایل زیادی دارد. یکی از آن دلایل زمانی است که انسان اراده می کند از گناهان توبه کند اما فرصت ها از دست وی رفته و یا گناهی است که خارج شدن از آن مشکل است.
شرایط توبه از نگاه امیر المومنین عليه‌السلام
مولی امیر المومنین عليه‌السلام برای توبه شش شرط بیان فرموده اند:
1.پشیمانی در قلب
2.استغفار با زبان
3.عمل به وسیله اعضا و جوارح
4.عزم بر بازگشت و ترک گناه
5.گوشت بدن در دوران گناه را با ریاضت ذوب کند.
6.حلاوت طاعت را بچشد به میزانی که گناه را چشیده است.
پس از این که امام سجاد عليه‌السلام مقدمات، شروط و ارکان توبه را بیان کرد می فرماید اگر گناه زشت است زشتی آن برای کسی است که گناه کرده است و در مقابل، عفو تو زیباست. هرچه از گناهان ما ببخشایی ذره ای از عفو تو کم نخواهد شد.
عده ای میگویند: اگر انسان گناه نکند خداوند چگونه غفار می شود؟
در جواب باید گفت: خداوند دارای تمام صفات جمالیه و جلالیه است و اگر هرکدام از صفات الهی را از او بگیریم، این با مقام الهی و واجب الوجودی او مغایرت خواهد کرد.
گناه شناسی
انسان باید گناه شناس باشد. اگر انسان گناه را نشناسد پرهیز از آن برای او مشکل است. هرگناهی یک راه شناسایی دارد. یکی از بهترین راه های شناخت گناه استشمام بوی گناه است.
انسان وقتی گناهان را شناخت بباید دقت داشته باشد که به کدام یک از آنها آلوده است. چرا که آغاز سیر و سلوک بدون شناخت گناه برای وی ممکن نیست و به نتیجه نخواهد رسید؛ و برای علم به گناه باید نفس را شناخت. این جاست که معرفت نفس معنا پیدا می کند.
بخش هایی از کتاب: شرح مناجات خسمة عشر - اسماعیل منصوری لاریجانی
